《过秦论》拼音译文赏析

  • guò
    qín
    lún
  • [
    liǎng
    hàn
    ]
    jiǎ
  • <
    s
    t
    r
    o
    n
    g
    >
    shàng
    piān
    <
    /
    s
    t
    r
    o
    n
    g
    >
  • qín
    xiào
    gōng
    xiáo
    hán
    zhī
    yōng
    yōng
    zhōu
    zhī
    jūn
    chén
    shǒu
    kuī
    zhōu
    shì
    yǒu
    juàn
    tiān
    xià
    bāo
    neì
    náng
    kuò
    hǎi
    zhī
    bìng
    tūn
    huāng
    zhī
    xīn
    dāng
    shì
    shí
    shāng
    jūn
    zuǒ
    zhī
    neì
    gēng
    zhī
    xiū
    shǒu
    zhàn
    zhī
    wài
    lián
    héng
    ér
    dǒu
    zhū
    hóu
    shì
    qín
    rén
    shǒu
    ér
    西
    zhī
    wài
  • xiào
    gōng
    huì
    wén
    zhāo
    xiāng
    méng
    yīn
    nán
    hàn
    zhōng
    西
    shǔ
    dōng
    gāo
    zhī
    beǐ
    shōu
    yào
    hài
    zhī
    jùn
    zhū
    hóu
    huì
    méng
    ér
    móu
    ruò
    qín
    zhēn
    chóng
    bǎo
    feí
    ráo
    zhī
    zhì
    tiān
    xià
    zhī
    shì
    cóng
    jiāo
    xiāng
    weí
    dāng
    zhī
    shí
    yǒu
    mèng
    cháng
    zhào
    yǒu
    píng
    yuán
    chǔ
    yǒu
    chūn
    shēn
    weì
    yǒu
    xìn
    líng
    jūn
    zhě
    jiē
    míng
    zhì
    ér
    zhōng
    xìn
    kuān
    hòu
    ér
    rén
    zūn
    xián
    ér
    chóng
    shì
    yuē
    cóng
    héng
    jiān
    hán
    weì
    yàn
    chǔ
    zhào
    sòng
    weì
    zhōng
    shān
    zhī
    zhòng
    shì
    liù
    guó
    zhī
    shì
    yǒu
    níng
    yuè
    shàng
    qín
    zhī
    shǔ
    weí
    zhī
    móu
    míng
    zhōu
    zuì
    chén
    zhěn
    zhào
    huá
    lóu
    huǎn
    zhái
    jǐng
    zhī
    tōng
    sūn
    bìn
    dài
    tuó
    liáng
    wáng
    liào
    tián
    lián
    zhào
    shē
    zhī
    zhì
    bīng
    cháng
    shí
    beì
    zhī
    bǎi
    wàn
    zhī
    zhòng
    kòu
    guān
    ér
    gōng
    qín
    qín
    rén
    kaī
    guān
    yán
    jiǔ
    guó
    zhī
    shī
    qūn
    xún
    ér
    gǎn
    jìn
    qín
    wáng
    shǐ
    zhī
    feì
    ér
    tiān
    xià
    zhū
    hóu
    kùn
    shì
    cóng
    sàn
    yuē
    bài
    zhēng
    ér
    qín
    qín
    yǒu
    ér
    zhì
    zhuī
    wáng
    zhú
    beǐ
    shī
    bǎi
    wàn
    liú
    xiě
    piāo
    yīn
    chéng
    biàn
    便
    zǎi
    tiān
    xià
    fēn
    liè
    shān
    qiáng
    guó
    qǐng
    ruò
    guó
    cháo
    yán
    xiào
    wén
    wáng
    zhuāng
    xiāng
    wáng
    xiǎng
    guó
    zhī
    qiǎn
    guó
    jiā
    shì
  • zhì
    shǐ
    huáng
    fèn
    liù
    shì
    zhī
    liè
    zhèn
    cháng
    ér
    neì
    tūn
    èr
    zhōu
    ér
    wáng
    zhū
    hóu
    zhì
    zūn
    ér
    zhì
    liù
    zhí
    qiāo
    ér
    biān
    chī
    tiān
    xià
    weī
    zhèn
    hǎi
    nán
    bǎi
    yuè
    zhī
    weí
    guì
    lín
    xiàng
    jùn
    bǎi
    yuè
    zhī
    jūn
    shǒu
    jǐng
    weǐ
    mìng
    xià
    nǎi
    shǐ
    使
    méng
    tián
    beǐ
    zhù
    cháng
    chéng
    ér
    shǒu
    fān
    què
    xiōng
    bǎi
    rén
    gǎn
    nán
    xià
    ér
    shì
    gǎn
    wān
    gōng
    ér
    bào
    yuàn
    shì
    feì
    xiān
    wáng
    zhī
    dào
    fén
    bǎi
    jiā
    zhī
    yán
    qián
    shǒu
    huī
    míng
    chéng
    shā
    háo
    jié
    shōu
    tiān
    xià
    zhī
    bīng
    zhī
    xián
    yáng
    xiāo
    fēng
    zhù
    weí
    jīn
    rén
    shí
    èr
    ruò
    tiān
    xià
    zhī
    mín
    rán
    hòu
    jiàn
    huá
    weí
    chéng
    yīn
    weí
    chí
    亿
    zhàng
    zhī
    chéng
    lín
    zhī
    yuān
    weí
    liáng
    jiāng
    jìn
    shǒu
    yào
    hài
    zhī
    chù
    xìn
    chén
    jīng
    chén
    bīng
    ér
    shuí
    tiān
    xià
    dìng
    shǐ
    huáng
    zhī
    xīn
    weí
    guān
    zhōng
    zhī
    jīn
    chéng
    qiān
    sūn
    wáng
    wàn
    shì
    zhī
  • shǐ
    huáng
    weī
    zhèn
    shū
    rán
    chén
    shè
    wèng
    yǒu
    shéng
    shū
    zhī
    máng
    zhī
    rén
    ér
    qiān
    zhī
    cái
    néng
    zhōng
    rén
    feī
    yǒu
    zhòng
    zhái
    zhī
    xián
    táo
    zhū
    dùn
    zhī
    niè
    xíng
    zhī
    jiān
    ér
    juè
    qiān
    zhī
    zhōng
    shuài
    zhī
    jiāng
    shǔ
    bǎi
    zhī
    zhòng
    zhuàn
    ér
    gōng
    qín
    zhǎn
    weí
    bīng
    jiē
    gān
    竿
    weí
    tiān
    xià
    yún
    xiǎng
    yìng
    yíng
    liáng
    ér
    jǐng
    cóng
    shān
    dōng
    háo
    jùn
    suì
    bìng
    ér
    wáng
    qín
  • qiě
    tiān
    xià
    feī
    xiǎo
    ruò
    yōng
    zhōu
    zhī
    xiáo
    hán
    zhī
    ruò
    chén
    shè
    zhī
    weì
    feī
    zūn
    chǔ
    yàn
    zhào
    hán
    weì
    sòng
    weì
    zhōng
    shān
    zhī
    jūn
    chú
    qín
    feī
    gōu
    cháng
    shā
    zhé
    shù
    zhī
    zhòng
    feī
    kàng
    jiǔ
    guó
    zhī
    shī
    shēn
    móu
    yuǎn
    xíng
    jūn
    yòng
    bīng
    zhī
    dào
    feī
    xiàng
    shí
    zhī
    shì
    rán
    ér
    chéng
    bài
    biàn
    gōng
    xiāng
    fǎn
    ?
    shì
    shǐ
    使
    shān
    dōng
    zhī
    guó
    chén
    shè
    cháng
    quán
    liáng
    tóng
    nián
    ér
    rán
    qín
    zhī
    zhì
    wàn
    chéng
    zhī
    shì
    zhōu
    ér
    cháo
    tóng
    liè
    bǎi
    yǒu
    nián
    rán
    hòu
    liù
    weí
    jiā
    xiáo
    hán
    weí
    gōng
    zuò
    nán
    ér
    miào
    huī
    shēn
    rén
    shǒu
    weí
    tiān
    xià
    xiào
    zhě
    rén
    shī
    ér
    gōng
    shǒu
    zhī
    shì
  • <
    s
    t
    r
    o
    n
    g
    >
    zhōng
    piān
    <
    /
    s
    t
    r
    o
    n
    g
    >
  • qín
    miè
    zhōu
    bìng
    hǎi
    neì
    jiān
    zhū
    hóu
    nán
    miàn
    chèng
    yǎng
    hǎi
    tiān
    xià
    zhī
    shì
    feǐ
    rán
    xiàng
    fēng
    ruò
    shì
    yuē
    jìn
    zhī
    wáng
    zhě
    jiǔ
    zhōu
    shì
    beī
    weī
    miè
    lìng
    xíng
    tiān
    xià
    shì
    zhū
    hóu
    zhèng
    qiáng
    líng
    ruò
    zhòng
    bào
    guǎ
    bīng
    xiū
    shì
    mín
    jīn
    qín
    nán
    miàn
    ér
    wáng
    tiān
    xià
    shì
    shàng
    yǒu
    tiān
    yuán
    yuán
    zhī
    mín
    ān
    xìng
    mìng
    xīn
    ér
    yǎng
    shàng
    dāng
    zhī
    shí
    zhuān
    weī
    dìng
    gōng
    ān
    weī
    zhī
    běn
    zài
  • qín
    wáng
    huái
    怀
    tān
    zhī
    xīn
    xíng
    fèn
    zhī
    zhì
    xìn
    gōng
    chén
    qīn
    shì
    mín
    feì
    wáng
    dào
    ér
    fén
    wén
    shū
    ér
    xíng
    xiān
    zhà
    ér
    hòu
    rén
    bào
    nüè
    weí
    tiān
    xià
    shǐ
    jiān
    bìng
    zhě
    gāo
    zhà
    ān
    weī
    zhě
    guì
    shùn
    quán
    yán
    shǒu
    tóng
    shù
    qín
    zhàn
    guó
    ér
    wáng
    tiān
    xià
    dào
    zhèng
    gǎi
    shì
    suǒ
    zhī
    shǒu
    zhī
    zhě
    ér
    yǒu
    zhī
    wáng
    ér
    dài
    jiè
    shǐ
    使
    qín
    wáng
    lún
    shàng
    shì
    zhī
    shì
    bìng
    yīn
    zhōu
    zhī
    zhì
    zhèng
    hòu
    suī
    yǒu
    yín
    jiāo
    zhī
    zhǔ
    yóu
    weì
    yǒu
    qīng
    weī
    zhī
    huàn
    sān
    wáng
    zhī
    jiàn
    tiān
    xià
    míng
    háo
    xiǎn
    meǐ
    gōng
    cháng
    jiǔ
  • jīn
    qín
    èr
    shì
    tiān
    xià
    yǐn
    lǐng
    ér
    guān
    zhèng
    hán
    zhě
    ér
    zhě
    gān
    zāo
    kāng
    tiān
    xià
    xiāo
    xiāo
    xīn
    zhǔ
    zhī
    yán
    láo
    mín
    zhī
    weí
    rén
    xiàng
    shǐ
    使
    èr
    shì
    yǒu
    yōng
    zhǔ
    zhī
    xíng
    ér
    rèn
    zhōng
    xián
    chén
    zhǔ
    xīn
    ér
    yōu
    hǎi
    neì
    zhī
    huàn
    gǎo
    ér
    zhèng
    xiān
    zhī
    guò
    liè
    fēn
    mín
    fēng
    gōng
    chén
    zhī
    hòu
    jiàn
    guó
    jūn
    tiān
    xià
    líng
    ér
    miǎn
    xíng
    shōu
    huì
    zhī
    zuì
    shǐ
    使
    fǎn
    xiāng
    cāng
    lǐn
    sàn
    cái
    zhèn
    qióng
    kùn
    zhī
    shì
    qīng
    shào
    shì
    zuǒ
    bǎi
    xìng
    zhī
    yuē
    xǐng
    xíng
    chí
    hòu
    shǐ
    使
    tiān
    xià
    zhī
    rén
    jiē
    xīn
    gēng
    jié
    xiū
    xíng
    shèn
    shēn
    sài
    wàn
    mín
    zhī
    wàng
    ér
    shèng
    tiān
    xià
    tiān
    xià
    hǎi
    zhī
    neì
    jiē
    huān
    rán
    ān
    chù
    weí
    yǒu
    biàn
    suī
    yǒu
    jiǎo
    hài
    zhī
    mín
    shàng
    zhī
    xīn
    guǐ
    zhī
    chén
    shì
    zhì
    ér
    bào
    luàn
    zhī
    jiān
  • èr
    shì
    xíng
    shù
    ér
    chóng
    dào
    huài
    zōng
    miào
    mín
    gēng
    shǐ
    zuò
    ā
    fáng
    zhī
    gōng
    fán
    xíng
    yán
    zhū
    zhì
    shēn
    shǎng
    dāng
    liǎn
    tiān
    xià
    duō
    shì
    néng
    bǎi
    xìng
    kùn
    qióng
    ér
    zhǔ
    shōu
    rán
    hòu
    jiān
    weǐ
    bìng
    ér
    shàng
    xià
    xiāng
    dùn
    méng
    zuì
    zhě
    zhòng
    xíng
    xiāng
    wàng
    dào
    ér
    tiān
    xià
    zhī
    qún
    qīng
    xià
    zhì
    zhòng
    shù
    rén
    huái
    怀
    weī
    zhī
    xīn
    qīn
    chù
    qióng
    zhī
    shí
    xián
    ān
    weì
    dòng
    shì
    chén
    shè
    yòng
    tāng
    zhī
    xián
    jiè
    gōng
    hóu
    zhī
    zūn
    fèn
    ér
    tiān
    xià
    xiǎng
    yìng
    zhě
    mín
    weī
  • xiān
    wáng
    zhě
    jiàn
    zhōng
    shǐ
    biàn
    zhī
    wáng
    zhī
    yóu
    shì
    mín
    zhī
    dào
    zài
    ān
    zhī
    ér
    xià
    suī
    yǒu
    xíng
    zhī
    chén
    xiǎng
    yìng
    zhī
    zhù
    yuē
    ān
    mín
    weí
    ér
    weī
    mín
    weí
    feī
    zhī
    weì
    guì
    weí
    tiān
    yǒu
    hǎi
    shēn
    zài
    zhě
    zhèng
    zhī
    feī
    shì
    èr
    shì
    zhī
    guò
  • <
    s
    t
    r
    o
    n
    g
    >
    xià
    piān
    <
    /
    s
    t
    r
    o
    n
    g
    >
  • qín
    jiān
    zhū
    hóu
    shān
    dōng
    sān
    shí
    jùn
    jīn
    guān
    xiǎn
    sài
    shàn
    jiǎ
    bīng
    ér
    shǒu
    zhī
    rán
    chén
    shè
    shuài
    sàn
    luàn
    zhī
    zhòng
    shǔ
    bǎi
    fèn
    yòng
    gōng
    zhī
    bīng
    bái
    tìng
    wàng
    ér
    shí
    héng
    xíng
    tiān
    xià
    qín
    rén
    xiǎn
    shǒu
    guān
    liáng
    cháng
    qiáng
    shè
    chǔ
    shī
    shēn
    zhàn
    hóng
    鸿
    mén
    céng
    fān
    zhī
    nán
    shì
    shān
    dōng
    zhū
    hóu
    bìng
    háo
    jùn
    xiāng
    qín
    shǐ
    使
    zhāng
    hán
    jiāng
    ér
    dōng
    zhēng
    zhāng
    hán
    yīn
    sān
    jūn
    zhī
    zhòng
    yào
    shì
    wài
    móu
    shàng
    qún
    chén
    zhī
    xiāng
    xìn
    jiàn
    yīng
    suì
    jiè
    shǐ
    使
    yīng
    yǒu
    yōng
    zhǔ
    zhī
    cái
    ér
    jǐn
    zhōng
    zuǒ
    shān
    dōng
    suī
    luàn
    sān
    qín
    zhī
    quán
    ér
    yǒu
    zōng
    miào
    zhī
    weì
    jué
  • qín
    beì
    shān
    dài
    weí
    sài
    zhī
    guó
    móu
    gōng
    lái
    zhì
    qín
    wáng
    èr
    shí
    jūn
    cháng
    weí
    zhū
    hóu
    xióng
    shì
    xián
    zaī
    shì
    rán
    qiě
    tiān
    xià
    cháng
    tóng
    xīn
    bìng
    gōng
    qín
    rán
    kùn
    xiǎn
    ér
    néng
    jìn
    zhě
    yǒng
    zhì
    huì
    zaī
    xíng
    shì
    biàn
    便
    qín
    suī
    xiǎo
    bìng
    chéng
    sài
    ér
    shǒu
    zhī
    zhū
    hóu
    huì
    feī
    yǒu
    wáng
    zhī
    xíng
    jiāo
    weì
    qīn
    mín
    weì
    míng
    yuē
    wáng
    qín
    shí
    zhī
    jiàn
    qín
    zhī
    nán
    fàn
    tuì
    退
    shī
    àn
    mín
    dài
    shōu
    ruò
    lìng
    guó
    zhī
    jūn
    huàn
    hǎi
    neì
    guì
    weí
    tiān
    yǒu
    hǎi
    ér
    shēn
    weí
    qín
    zhě
    jiù
    bài
    feī
  • qín
    wáng
    ér
    wèn
    suì
    guò
    ér
    biàn
    èr
    shì
    shòu
    zhī
    yīn
    ér
    gǎi
    bào
    nüè
    chóng
    huò
    yīng
    qīn
    weī
    ruò
    sān
    zhǔ
    zhī
    huò
    zhōng
    shēn
    wáng
    dāng
    shí
    feī
    shēn
    móu
    yuǎn
    zhī
    huà
    zhī
    shì
    rán
    suǒ
    gǎn
    jìn
    zhōng
    zhǐ
    guò
    zhě
    qín
    duō
    huì
    zhī
    jìn
    zhōng
    yán
    weì
    kǒu
    ér
    shēn
    shǐ
    使
    tiān
    xià
    zhī
    shì
    qīng
    ěr
    ér
    tīng
    chóng
    ér
    kǒu
    ér
    yán
    shì
    sān
    zhǔ
    shī
    dào
    ér
    zhōng
    chén
    jiàn
    zhì
    shì
    móu
    tiān
    xià
    luàn
    jiān
    shàng
    wén
    beī
    zaī
    xiān
    wáng
    zhī
    yōng
    zhī
    shāng
    guó
    zhì
    gōng
    qīng
    shì
    shì
    shè
    xíng
    ér
    tiān
    xià
    zhì
    qiáng
    jìn
    bào
    zhū
    luàn
    ér
    tiān
    xià
    ruò
    wáng
    zhēng
    ér
    zhū
    hóu
    cóng
    xuē
    neì
    shǒu
    wài
    ér
    shè
    qín
    zhī
    shèng
    fán
    yán
    xíng
    ér
    tiān
    xià
    zhèn
    shuaī
    bǎi
    xìng
    yuàn
    ér
    hǎi
    neì
    pàn
    zhōu
    wáng
    dào
    qiān
    zài
    jué
    qín
    běn
    bìng
    shī
    néng
    cháng
    yóu
    shì
    guān
    zhī
    ān
    weī
    zhī
    xiāng
    yuǎn
  • yàn
    yuē
    qián
    shì
    zhī
    wàng
    hòu
    shì
    zhī
    shī
    shì
    jūn
    weí
    guó
    guān
    zhī
    shàng
    yàn
    zhī
    dāng
    shì
    cān
    zhī
    rén
    shì
    chá
    shèng
    shuaī
    zhī
    shěn
    quán
    shì
    zhī
    jiù
    yǒu
    biàn
    huà
    yīn
    shí
    kuàng
    cháng
    jiǔ
    ér
    shè
    ān

原文上篇
秦孝公据崤函之固,拥雍州之地,君臣固守以窥周室,有席卷天下,包举宇内,囊括四海之意,并吞八荒之心。当是时也,商君佐之,内立法度,务耕织,修守战之具;外连衡而斗诸侯。于是秦人拱手而取西河之外。
孝公既没,惠文、武、昭襄蒙故业,因遗策,南取汉中,西举巴、蜀,东割膏腴之地,北收要害之郡。诸侯恐惧,会盟而谋弱秦,不爱珍器重宝肥饶之地,以致天下之士,合从缔交,相与为一。当此之时,齐有孟尝,赵有平原,楚有春申,魏有信陵。此四君者,皆明智而忠信,宽厚而爱人,尊贤而重士,约从离衡,兼韩、魏、燕、楚、齐、赵、宋、卫、中山之众。于是六国之士,有宁越、徐尚、苏秦、杜赫之属为之谋,齐明、周最、陈轸、召滑、楼缓、翟景、苏厉、乐毅之徒通其意,吴起、孙膑、带佗、倪良、王廖、田忌、廉颇、赵奢之伦制其兵。尝以十倍之地,百万之众,叩关而攻秦。秦人开关延敌,九国之师,逡巡而不敢进。秦无亡矢遗镞之费,而天下诸侯已困矣。于是从散约败,争割地而赂秦。秦有余力而制其弊,追亡逐北,伏尸百万,流血漂橹。因利乘便,宰割天下,分裂山河。强国请服,弱国入朝。延及孝文王、庄襄王,享国之日浅,国家无事。
及至始皇,奋六世之余烈,振长策而御宇内,吞二周而亡诸侯,履至尊而制六合,执敲扑而鞭笞天下,威振四海。南取百越之地,以为桂林、象郡;百越之君,俯首系颈,委命下吏。乃使蒙恬北筑长城而守藩篱,却匈奴七百余里。胡人不敢南下而牧马,士不敢弯弓而报怨。于是废先王之道,焚百家之言,以愚黔首;隳名城,杀豪杰,收天下之兵,聚之咸阳,销锋镝,铸以为金人十二,以弱天下之民。然后践华为城,因河为池,据亿丈之城,临不测之渊,以为固。良将劲弩守要害之处,信臣精卒陈利兵而谁何。天下已定,始皇之心,自以为关中之固,金城千里,子孙帝王万世之业也。
始皇既没,余威震于殊俗。然陈涉瓮牖绳枢之子,氓隶之人,而迁徙之徒也;才能不及中人,非有仲尼、墨翟之贤,陶朱、猗顿之富;蹑足行伍之间,而倔起阡陌之中,率疲弊之卒,将数百之众,转而攻秦,斩木为兵,揭竿为旗,天下云集响应,赢粮而景从。山东豪俊遂并起而亡秦族矣。
且夫天下非小弱也,雍州之地,崤函之固,自若也。陈涉之位,非尊于齐、楚、燕、赵、韩、魏、宋、卫、中山之君也;锄耰棘矜,非铦于钩戟长铩也;谪戍之众,非抗于九国之师也;深谋远虑,行军用兵之道,非及向时之士也。然而成败异变,功业相反,何也?试使山东之国与陈涉度长絜大,比权量力,则不可同年而语矣。然秦以区区之地,致万乘之势,序八州而朝同列,百有余年矣;然后以六合为家,崤函为宫;一夫作难而七庙隳,身死人手,为天下笑者,何也?仁义不施而攻守之势异也。
中篇
秦灭周祀,并海内,兼诸侯,南面称帝,以养四海。天下之士,斐然向风。若是,何也?曰:近古之无王者久矣。周室卑微,五霸既灭,令不行于天下。是以诸侯力政,强凌弱,众暴寡,兵革不休,士民罢弊。今秦南面而王天下,是上有天子也。既元元之民冀得安其性命,莫不虚心而仰上。当此之时,专威定功,安危之本,在于此矣。
秦王怀贪鄙之心,行自奋之智,不信功臣,不亲士民,废王道而立私爱,焚文书而酷刑法,先诈力而后仁义,以暴虐为天下始。夫兼并者高诈力,安危者贵顺权,此言取与守不同术也。秦离战国而王天下,其道不易,其政不改,是其所以取之守之者无异也。孤独而有之,故其亡可立而待也。借使秦王论上世之事,并殷、周之迹,以制御其政,后虽有淫骄之主,犹未有倾危之患也。故三王之建天下,名号显美,功业长久。
今秦二世立,天下莫不引领而观其政。夫寒者利裋褐,而饥者甘糟糠。天下嚣嚣,新主之资也。此言劳民之易为仁也。向使二世有庸主之行而任忠贤,臣主一心而忧海内之患,缟素而正先帝之过;裂地分民以封功臣之后,建国立君以礼天下;虚囹圄而免刑戮,去收孥污秽之罪,使各反其乡里;发仓廪,散财币,以振孤独穷困之士;轻赋少事,以佐百姓之急;约法省刑,以持其后,使天下之人皆得自新,更节修行,各慎其身;塞万民之望,而以盛德与天下,天下息矣。即四海之内皆欢然各自安乐其处,惟恐有变。虽有狡害之民,无离上之心,则不轨之臣无以饰其智,而暴乱之奸弭矣。
二世不行此术,而重以无道:坏宗庙与民,更始作阿房之宫;繁刑严诛,吏治刻深;赏罚不当,赋敛无度。天下多事,吏不能纪;百姓困穷,而主不收恤。然后奸伪并起,而上下相遁;蒙罪者众,刑戮相望于道,而天下苦之。自群卿以下至于众庶,人怀自危之心,亲处穷苦之实,咸不安其位,故易动也。是以陈涉不用汤、武之贤,不借公侯之尊,奋臂于大泽,而天下响应者,其民危也。
故先王者,见终始不变,知存亡之由。是以牧民之道,务在安之而已矣。下虽有逆行之臣,必无响应之助。故曰:“安民可与为义,而危民易与为非”,此之谓也。贵为天子,富有四海,身在于戮者,正之非也。是二世之过也。
下篇
秦兼诸侯山东三十余郡,脩津关,据险塞,缮甲兵而守之。然陈涉率散乱之众数百,奋臂大呼,不用弓戟之兵,鉏耰白梃,望屋而食,横行天下。秦人阻险不守,关梁不闭,长戟不刺,强弩不射。楚师深入,战于鸿门,曾无藩篱之难。于是山东诸侯并起,豪俊相立。秦使章邯将而东征,章邯因其三军之众,要市于外,以谋其上。群臣之不相信,可见于此矣。子婴立,遂不悟。借使子婴有庸主之材而仅得中佐,山东虽乱,三秦之地可全而有,宗庙之祀宜未绝也。
秦地被山带河以为固,四塞之国也。自缪公以来至于秦王二十余君,常为诸侯雄。此岂世贤哉?其势居然也。且天下尝同心并力攻秦矣,然困于险阻而不能进者,岂勇力智慧不足哉?形不利、势不便也。秦虽小邑,伐并大城,得阨塞而守之。诸侯起于匹夫,以利会,非有素王之行也。其交未亲,其民未附,名曰亡秦,其实利之也。彼见秦阻之难犯,必退师。案土息民以待其弊,收弱扶罢以令大国之君,不患不得意于海内。贵为天子,富有四海,而身为禽者,救败非也。
秦王足己而不问,遂过而不变。二世受之,因而不改,暴虐以重祸。子婴孤立无亲,危弱无辅。三主之惑,终身不悟,亡不亦宜乎?当此时也,也非无深谋远虑知化之士也,然所以不敢尽忠指过者,秦俗多忌讳之禁也,——忠言未卒于口而身糜没矣。故使天下之士倾耳而听,重足而立,阖口而不言。是以三主失道,而忠臣不谏,智士不谋也。天下已乱,奸不上闻,岂不悲哉!先王知壅蔽之伤国也,故置公卿、大夫、士,以饰法设刑而天下治。其强也,禁暴诛乱而天下服;其弱也,王霸征而诸侯从;其削也,内守外附而社稷存。故秦之盛也,繁法严刑而天下震;及其衰也,百姓怨而海内叛矣。故周王序得其道,千余载不绝;秦本末并失,故不能长。由是观之,安危之统相去远矣。
鄙谚曰:“前事之不忘,后事之师也。”是以君子为国,观之上古,验之当世,参之人事,察盛衰之理,审权势之宜,去就有序,变化因时,故旷日长久而社稷安矣。


相关标签:古文观止

贾谊简介: 贾谊(前200~前168),汉族,洛阳(今河南省洛阳市东)人,字太傅,西汉初年著名的政论家、文学家。18岁即有才名,年轻时由河南郡守吴公推荐,20余岁被文帝召为博士,不到一年被破格提为太中大夫。23岁时,因遭群臣忌恨,被贬为长沙王的太傅,后被召回长安,为梁怀王太傅。梁怀王坠马而死后,贾谊深自歉疚,直至33岁忧伤而死。 贾谊的著作主要有散文和辞赋两类,其中散文如《过秦论》、《论积贮疏》、《陈政事疏》等都很有名;辞赋以《吊屈原赋》、《鵩鸟赋》最著名。